JAK ZNALEŹĆ MĘŻA – SPOSÓB INDONEZYJSKIEJ SZAMANKI
– Czy jesteś już mężatką? – to jedno z pierwszych pytań, jakie w Indonezji zadawały mi nowo poznane osoby. Odpowiedź, że nie, pociągała za sobą kolejne: o wiek, przyszłość, dzieci. Trzydziestoparoletnia kobieta, w samotnej podróży, bez męża i dzieci, wydawała się moim rozmówcom kosmitką. Przecież w tym wieku niejeden na już wnuki, a jeśli tylko dzieci, to przynajmniej ośmioro. Czasem tłumaczyłam, że w Europie jest trochę inaczej, kiedy indziej poddawałam się ocenie i zgadzałam na proponowaną pomoc w znalezieniu narzeczonego. Taką pomoc zaoferowała między innymi Mateme, szamanka z Sulawesi. Zapraszam na filmik z rytuału odprawionego dla mnie przez Mateme i tekst o tym, czym jeszcze zajmują się na co dzień transpłciowi szamani bissu.Podczas naszego spotkania, do domu Mateme przychodzą miejscowi, głównie kobiety, z prośbą o pomoc w rozwiązaniu problemów. Dla Pani Nurjayi rytuały bissu to ostatnia nadzieja na uratowanie rodzinnego biznesu. Stawy, kiedyś pełne ryb, przestały przynosić dochody, a rodzina zaczęła popadać w długi. – Zgłaszają się do mnie chorzy i słabi z prośbą o uzdrowienie, rolnicy z nadzieją na udane żniwa, a młode dziewczyny – jeśli chcą szybko znaleźć męża – wyjaśnia Mateme, a potem robi pauzę, zaciąga się papierosem, patrzy na mnie badawczo i pyta: – A ty masz już męża? Nie mam – odpowiadam zgodnie z prawdą. Nie? Ile masz lat, ze trzydzieści? – zgaduje. Musimy coś na to poradzić – mówi i dyktuje mi listę rzeczy niezbędnych do rytuału, który ma zdjąć ze mnie klątwę bycia panną. Muszę więc kupić: 5 kiści bananów, pęczek świec, 3 białe jaja kury z hodowli wiejskiej, 3 litry ryżu, 3 młode kokosy, liść betelu, owoc areki, i dużą butelka wody.
Z zakupami – ofiarami dla duchów wracam do jej domu. Mateme wita mnie ciepło i sadza obok siebie. Przed sobą kładzie talerzyk z liśćmi betelu i owocem areki – symbolami ludzkich uszu i mózgu. Bez tych „narzędzi komunikacji” z duchami nie może rozpocząć się żaden rytuał odprawiany przez bissu. Mateme zapala papierosa, zaciąga się głęboko, zamyka oczy, lewą dłoń kładzie na liściach betelu i zaczyna szeptać coś w świętym języku bissu. Czasem robi pauzy i potakująco kiwa głową tak, jakby z kimś właśnie rozmawiała. Po chwili milknie, otwiera oczy, i z butelką wody znika w sąsiednim pokoiku. To niewielkie pomieszczenie, zwane palaką, mają w domach wszyscy bissu – szamani. To tutaj składa się ofiary duchom i przechowuje przedmioty niezbędna do rytuałów. Ja do palaki wstępu nie mam. Przez uchyloną kurtynę w drzwiach widzę tylko bambusowy ołtarz i Mateme, która okadza butelkę wody, dosypuje do niej jakiś proszek i znów wydaje się rozmawiać z duchami. Wraca z łagodnym uśmiechem na twarzy, wodą, kilkoma drobnymi przedmiotami w dłoni i gotowym przepisem na męża: – Tę wodę masz pić codziennie. Możesz ją też dolewać do zwykłej wody, przed kąpielą – instruuje podając mi butelkę. Dzięki temu staniesz się piękniejsza i będziesz przyciągać uwagę mężczyzn. Te ziarenka prażonej kukurydzy też masz jeść, a patyczki nosić przez cały czas na sznurku zawiązanym w pasie, pod ubraniem – w dzień i w nocy, gdziekolwiek jesteś. – No a jak już znajdziesz męża, musisz tu z nim wrócić – dodaje półżartem.
Szamanizm to jedno z głównych zajęć, ale i źródeł dochodu większości bissu. Za rytuał trzeba zapłacić równowartość kilku – kilkudziesięciu dolarów, w zależności od tego jak złożony jest problem i jak gruby jest portfel interesanta. Ja za przyszłego męża płacę Mateme pięć dolarów – rozsądną stawkę, jak sądzę.
Bissu mają także alternatywne źródła dochodu. Wa Nani, znajomy Mateme, hoduje ryby, uprawia ryżowe poletka,ma kilka kóz i aż 200 drzew pomelo – i wszystkim, jak twierdzi, zajmuje się sam. Największe korzyści czerpie jednak z łączenia singli w pary. Jak wielu bissu zajmuje się organizacją wesel: wypożycza stroje pannom młodym, czesze je i maluje, wypożycza dekoracje i pomaga przystrajać domy oraz, jak na szamana przyształo, zapewnia młodym przychylność duchów.